Japonya-Rusya Arasında Kuril Adaları Sorunu

Nisan 2013’te Japonya başbakanı Shinzo Abe Rusya’ya bir ziyaret gerçekleştirdi. Abe, bu ziyaretin amacını şu şekilde özetliyordu:

İkinci Dünya Savaşı sona ereli neredeyse 70 sene olacak. Ancak Japonya-Rusya aralarında İkinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren bir barış anlaşması imzalamadılar. Bunun sebebi ise iki devlet arasındaki Kuril adaları meselesidir. 1949’da Sovyetler Birliği’nin adaları işgal etmesi ve adalarda ikamet eden tüm Japon vatandaşlarını sınır dışı etmesiyle birlikte iki devlet arasında uzun yıllar sürecek olan bu anlaşmazlık başlamış oldu.

Coğrafya

Japonca’da Kuzey Toprakları ve Rusça’da Güney Kuriller olarak adlandırılan Kuril takım adaları Iturup, Kunashiri, Shikotan ve Habomai adalarından oluşmaktadır. Bu adalar zinciri Pasifik okyanusunda bulunmaktadır. Kuril adaları, Japonya adası olan Hokkaido’dan kuzeye doğru bir zincir gibi çıkarak Rusya’nın Kamchatka Yarımadası’nın güneyine ulaşmaktadır. Adaların etrafında zengin balık türleri bulunmaktadır ve bu adalar bölgenin balıkçılık ekonomisi açısından önemli bir yerdedir. Aynı zamanda adaların açıklarında petrol ve gaz rezervleri olduğu düşünülmektedir.

Kuril Adaları Krizinin Tarihi Gelişimi

Rusya ve Japonya arasındaki Pasifik sınırı 1855’de yapılan Shimoda Anlaşması ile belirlenmişti. Bu anlaşmaya göre iki devlet arasındaki sınır Iturup ve Urup adaları arasından geçecekti. Iturup adası tamamıyla Japonya’ya ait olacak ve kuzeyindeki Urup adası ve onun da kuzeyindeki Kuril adaları Rusya’ya ait olacaktı. Yani 1855’te yapılan bu anlaşma günümüzde Rusya tarafından fiilen idare edilen ve Japonya’nın hak iddia ettiği adaları Japonya’ya bırakmıştı.

Japonya ve Rusya arasında diplomatik ve fiili savaş uzun yıllar boyunca devam etti. İkinci Dünya Savaşı sonunda Amerika’nın Japonya’yı işgali ile birlikte Japonya 1951 San Fransisco Barış Anlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı. Bu anlaşmaya göre Japonya Kuril Adaları üzerindeki tüm iddialarından vaz geçiyordu. Ancak Sovyetler Birliği’nin bu anlaşmayı imzalamamış olması ve aynı şekilde Japonya’nın da hak iddia ettiği adaları Kuril Adalar zincirinin devamı olarak kabul etmiyor olması hak iddia edilen topraklar üzerinde bu anlaşmayı geçersiz kıldı.

1956 yılında Japonya ve Sovyetler Birliği, Sovyetler Birliği’nin 1955’de Almanya ile olan savaşını tek taraflı olarak bitirdiği açıklamasından sonra ortak bir bildiri imzaladılar. Bu bildiriye göre Sovyetler Birliği, Shikotan ve Habomai adalarını Japonya’ya vermeyi kabul etmişti. Bu adalar Japonya’nın hak iddia ettiği toprakların sadece yüzde 7’sine karşılık geliyordu ve diğer iki ada hakkında Sovyetler Birliği bir söz vermemişti. Dolayısıyla bu gelişme de krize bir çözüm getiremedi. Aynı öneriyi Rusya 1993, 2001 ve 2006’da tekrarladı ancak Japonya’dan bir karşılık bulamadı.

2005 yılında Avrupa Parlamentosu da Çin, Tayvan ve Uzak Doğu ile ilişkiler hakkında aldığıkararın 15. maddesinde Rusya tarafından işgal edilmiş olan Kuzey Toprakları’nın (Güney Kuril Adaları) Japonya’ya geri verilmesi çağrısını yaptı.

Rusya Televizyonu tarafından yapılan Kuril Adaları belgeseli (İngilizce):

Sonuç

Japonya Başbakanı Abe’nin Moskova’ya yaptığı ziyarette verdiği çözüm arayışı sinyalleri henüz pratikte karşılığını bulmadı. Müteakip aylardaki gelişmeler sonrasında Kırım’ı ilhak eden Rusya, toprak verme değil aksine toprak kazanma niyetinde olduğunu gösterdi. Önümüzdeki süreçte bu krizin çözülüp çözülmeyeceğini ya da statükonun devam edip etmeyeceğini göreceğiz. Ancak yine de çözüm için potansiyel bir yol haritası olarak Carnegie Endowment tarafından hazırlanan adımların tercümesini aşağıda veriyorum.